જ્યારે બેંકોમાં પૈસા જમા કરાવવાની વાત આવે છે, ત્યારે મનમાં પહેલો પ્રશ્ન એ આવે છે કે પૈસા ક્યાં અને કેટલા સુરક્ષિત રહેશે. આવી સ્થિતિમાં, RBI એ તાજેતરમાં દેશની સૌથી સુરક્ષિત બેંકોની યાદીમાં એક સરકારી અને 2 ખાનગી બેંકોના નામનો સમાવેશ કર્યો છે.
RBIની સૌથી સુરક્ષિત બેંકો અને D-SIBs વિશે વધુ વિગતવાર માહિતી:
D-SIBs એટલે શું?
D-SIBs એટલે "Domestic Systemically Important Banks" – ઘરેલૂ સિસ્ટમ માટે અત્યંત મહત્વની બેંકો. આ બેંકો એટલી મહત્વપૂર્ણ હોય છે કે, જો એ બેંકો ધ્વસ્ત થાય તો પૂરા દેશની આર્થિક વ્યવસ્થાને હાનિ પહોંચે છે. આ બેંકોના ડૂબવાથી નાણાકીય અસ્થિરતા પેદા થાય છે, જેના કારણે આ બેંકોને સુરક્ષિત રાખવા માટે વિશેષ મર્યાદાઓ અને નિયમો લાગુ કરવામાં આવે છે.
D-SIB બૅન્કોને "Too Big to Fail" (ખૂબ મોટી હોવાથી તેઓના નિષ્ફળ થવાનું જોખમ ઓછું છે) તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આનો અર્થ એ છે કે સરકાર અને RBI આ બેંકોને બચાવવા માટે અનિવાર્ય પગલાં લેશે.
D-SIB તરીકે પસંદગીની પ્રક્રિયા
RBI દર વર્ષે વિવિધ બેંકોનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને આવા બેંકોને D-SIBs તરીકે નિયુક્ત કરે છે. મૂલ્યાંકનના માપદંડમાં નીચેના મુદ્દાઓ સામેલ હોય છે:
- બેંકની ટકાવારી – સમગ્ર બેંકિંગ સિસ્ટમમાં તેનો ભાગ કે રોલ.
- આંતરરાષ્ટ્રીય અને ઘરેલૂ બેંકિંગ બજારમાં બેંકનું જોખમ.
- નાણાકીય બજારની સ્થિરતા માટે બેંકનું મહત્વ.
- બેંકના કુલ ડિપોઝિટ્સ અને એડવાન્સની રકમ.
D-SIB તરીકે સૂચિબદ્ધ બેંકો
2022માં RBI દ્વારા જાહેર કરાયેલ D-SIBs ની યાદીમાં આ ત્રણ બેંકોનો સમાવેશ થાય છે:
સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (SBI)
- ભારતની સૌથી મોટી પબ્લિક સેક્ટર બેંક.
- સમગ્ર નાણાકીય વ્યવસ્થામાં તેની ભૂમિકા સૌથી મોટી છે.
- 1 એપ્રિલ, 2025થી SBIએ જોખમ-ભારિત સંપત્તિ માટે 0.80% વધારાનું CET1 જાળવવું પડશે.
HDFC બેંક
- ભારતની સૌથી મોટી પ્રાઇવેટ બેંકોમાંથી એક.
- નાણાકીય માર્કેટમાં તેની મજબૂત હાજરી છે.
- 1 એપ્રિલ, 2025થી HDFC બેંકે 0.40% વધારાનું CET1 જાળવવું પડશે.
ICICI બેંક
- ભારતીય પ્રાઇવેટ સેક્ટરની અન્ય અગત્યની બેંક.
- આ બેંકને 0.20% વધારાનું CET1 જાળવવું પડશે.
કેટલા પ્રકારના પ્રમાણો જરૂર છે?
D-SIB તરીકે ઘોષિત બેંકોને ત્રણ પ્રકારે વધારાનો નાણાકીય કૌશલ્ય જાળવવું પડે છે:
એડિશનલ કોમન ઈક્વિટી ટિયર-1 (CET1):
આ બેંકો માટે વધારાના રિસર્વજ બનાવવામાં આવે છે, જે આર્થિક ધક્કાઓને ઝીલી શકે.રિસ્ક મેનેજમેન્ટ:
D-SIBsને ખાસ કરીને જોખમોનું પ્રતિસાદ આપવાની વ્યવસ્થા જાળવવી પડે છે.વધારાના નિયમો:
RBI D-SIBs પર વધારાની દેખરેખ રાખે છે અને તેનાથી સંબંધિત નિયમો પણ વધારે કડક હોય છે.
સિસ્ટમ માટે મહત્વપૂર્ણ બેંકોને બચાવવાનો હેતુ
જો D-SIBને આર્થિક નુકસાન થાય છે, તો તેની અસર સમગ્ર બેંકિંગ સિસ્ટમ પર થઈ શકે છે. આવી સ્થિતિમાં સરકાર અને RBI એમની સુરક્ષા માટે જરૂરી નાણાકીય સહાય પૂરી પાડે છે.
નવા ફેરફારો – 1 એપ્રિલ, 2025થી
RBIના નવા નિયમો હેઠળ, D-SIB તરીકે સૂચિબદ્ધ બેંકો માટે CET1 સ્તર વધારવામાં આવશે. આ બદલાવ આ રીતે હશે:
- SBI: CET1 0.60% થી વધીને 0.80% રહેશે.
- HDFC બેંક: CET1 0.20% થી વધીને 0.40% રહેશે.
- ICICI બેંક: CET1 0.20% જાળવવું પડશે.
શું આ યાદીથી નાગરિકો માટે ફાયદો છે?
- આ યાદી દ્વારા નાગરિકોને Idea લાગે છે કે કઈ બેંકો વધારે સુરક્ષિત છે.
- જે લોકો નવી બેંકમાં ખાતું ખોલાવવાનો વિચારે છે, તેઓ D-SIBsને પસંદ કરી શકે છે, કારણ કે આ બેંકો સરકારની નિકટ દેખરેખ હેઠળ રહે છે અને ડૂબવાની સંભાવના ઓછી છે.
આ રીતે, RBIની આ યાદી નાગરિકો અને નાણાકીય વ્યવસ્થાને મજબૂત બનાવવાનો પ્રયાસ છે.