શા માટે યુવાનોમાં Cardiac arrest નું જોખમ વધી ગયું છે ?

Cardiac arrest : યુવાનોમાં Cardiac arrest નું જોખમ નોંધપાત્ર રીતે વધી ગયું છે. Cardiac arrest શું છે, કયા લક્ષણો છે, કોને Cardiac arrest નું જોખમ વધારે છે, Cardiac arrest નું જોખમ કેવી રીતે ઘટાડી શકાય? આ વિશે તબીબોનું શું કહેવું છે તે તમે આ લેખમાં જાણી શકશો.

Cardiac arrest Guide : બોલિવૂડ એક્ટર સતીશ કૌશિકનું Cardiac arrest  થી મૃત્યુ થયું હોવાનું કહેવાય છે. કોમેડિયન રાજુ શ્રીવાસ્તવ, સંગીતકાર અને ગાયક કે.કે., ભાભી જી ઘર પર હૈ ફેમ મલખાન ઉર્ફે દિપેશ ભાન વગેરે સેલેબ્સ પણ Cardiac arrest ને કારણે જીવ ગુમાવ્યા હતા. છેલ્લા કેટલાક સમયથી આવા અનેક કિસ્સાઓ સામે આવી રહ્યા છે જેમાં યુવકો રોડ પર ફરતા, જીમમાં વર્કઆઉટ કરતી વખતે કે લગ્નમાં ડાન્સ કરતી વખતે પણ Cardiac arrest ને કારણે મૃત્યુ પામી રહ્યા છે. આવું માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં થઈ રહ્યું છે.

Cardiac arrest ના કેસો અગાઉ વૃદ્ધ લોકોમાં જોવા મળતા હતા. તે જ સમયે, આજે યુવાનો પણ તેનાથી બચી શકતા નથી. Cardiac arrest  વિશે ઊંડાણપૂર્વક જાણવા માટે, અમને નિષ્ણાતો પાસેથી જાણવા મળ્યું કે Cardiac arrest  શું છે, Cardiac arrest ના લક્ષણો શું છે? Cardiac arrest નું જોખમ કોને વધારે છે? આનાથી બચવાનો ઉપાય શું છે? તો ચાલો જાણીએ Cardiac arrest  સાથે જોડાયેલા દરેક સવાલના જવાબ જે તમે જાણવા માગો છો.

Heart Attack અને Caridiac Arrest વચ્ચે શું ફરક છે ?

સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો હાર્ટ ઍટેક હૃદયના ''electrical system'' માં સર્જાતી ખામી છે અને કાર્ડિયાક અરેસ્ટ એ હૃદય તદ્દન કામ કરતું બંધ થઈ જાય તે સ્થિતિ છે.

Cardiac arrest ને કારણે મૃત્યુનો આંકડો ડરામણો છે

ગુડગાંવની આર્ટેમિસ હોસ્પિટલના કાર્ડિયોલોજિસ્ટ અને એન્જીયોપ્લાસ્ટી હાર્ટ સર્જન ડૉ. મનજિન્દર સંધુના જણાવ્યા અનુસાર, ભારતમાં Cardiac arrest નો ભોગ બનેલા 30 ટકા લોકો 45 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના છે. ડૉ. સંધુએ દાવો કર્યો હતો કે ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ 12 લાખ યુવાનોના મૃત્યુનું કારણ Cardiac arrest  છે અને આ આંકડો વધી રહ્યો છે. લિસી હાર્ટ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ હોસ્પિટલ, કોચીના કાર્ડિયાક ઇલેક્ટ્રોફિઝિયોલોજિસ્ટ ડૉ. અજિત થાચિલના જણાવ્યા અનુસાર, ભારતમાં લગભગ 10 ટકા મૃત્યુ અચાનક Cardiac arrest ને કારણે થાય છે, જે વિશ્વમાં મૃત્યુનું સૌથી સામાન્ય કારણ પણ છે. Cardiac arrest  એ હૃદયને લગતી ખૂબ જ ખતરનાક સ્થિતિ છે. આ સ્થિતિમાં હૃદય કામ કરવાનું બંધ કરી દે છે અને વ્યક્તિ મૃત્યુ પામે છે.

Cardiac arrest ને આ રીતે સમજો

Cardiac arrest માં હૃદય કામ કરવાનું બંધ કરી દે છે. જો હૃદય કામ કરવાનું બંધ કરી દે છે, તો તે લોહીને પંપ કરવામાં અસમર્થ છે અને થોડી જ વારમાં તેની અસર આખા શરીર પર દેખાવા લાગે છે.

Cardiac arrest  વિશે જાણવાની સૌથી અગત્યની બાબત એ છે કે હૃદય અચાનક બંધ થતું નથી. પહેલા તે 3-5 મિનિટના સમયગાળા માટે સામાન્ય રીતે 350-400 BPM (મિનિટ દીઠ ધબકારા) ના દરે ખૂબ જ ઝડપથી ધબકે છે અને પછી અટકે છે. આ દરમિયાન વ્યક્તિને બચાવવા માટે 3-5 મિનિટ મળે છે. જો આ સમયે કોઈને CPR અથવા ઇલેક્ટ્રિક શોક (ડિફિબ્રિલેશન) લાગે છે, તો તેનો જીવ બચાવી શકાય છે.

કટોકટીમાં, કાર્ડિયોપલ્મોનરી રિસુસિટેશન (CPR) અને ઇલેક્ટ્રિક શોક (ડિફિબ્રિલેશન) Cardiac arrest માં થોડી મદદ કરી શકે છે. આ રીતે, ફેફસામાં પૂરતો ઓક્સિજન રહે છે. જો સીપીઆર અને ઇલેક્ટ્રિક શોક સમયસર મળી જાય તો Cardiac arrest થી જીવન બચાવી શકાય છે.

કોરોના પછી સ્થિતિ બગડવા લાગી છેઃ ડૉ. વિવેકા કુમાર

ડૉ. વિવેકા કુમાર, કાર્ડિયાક સાયન્સના પ્રિન્સિપાલ ડિરેક્ટર, મેક્સ સુપર સ્પેશિયાલિટી હોસ્પિટલ, સાકેત અને કેથ લેબ્સના ચીફ, જણાવ્યું હતું કે, “છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી, એવું જોવામાં આવ્યું છે કે દરેક વય જૂથમાં Cardiac arrest ના કેસ નોંધપાત્ર રીતે વધી રહ્યા છે. છે. બીજી બાજુ, જે લોકોમાં સ્થૂળતા, ડાયાબિટીસ, હાઈ બ્લડ પ્રેશર, ધૂમ્રપાન, આલ્કોહોલ પીવા જેવા રોગો જેવા અન્ય કેટલાક જોખમી પરિબળો છે, તે લોકોમાં Cardiac arrest ના વધુ કેસ જોવા મળી રહ્યા છે. કોરોના બાદ સ્થિતિ વધુ ખતરનાક બની છે. કોવિડ પછી સ્થિતિ એવી બની છે કે જેમને કોરોના હતો તેમના સ્નાયુઓમાં થોડો સોજો આવી ગયો છે, જેના કારણે Cardiac arrest નું જોખમ વધી ગયું છે.

ડો. વિવેકાએ વધુમાં જણાવ્યું કે, 'હાર્ટ એટેક, Cardiac arrest  જેવા હૃદય સંબંધિત રોગોના કેસો પહેલા પણ આવતા હતા, પરંતુ કોરોના બાદ તેમની સંખ્યામાં નોંધપાત્ર વધારો થયો છે. જે લોકોમાં કોરોના હતો તેઓ કોરોનાવાયરસથી સ્વસ્થ થઈ ગયા છે પરંતુ તેઓ હજી પણ ક્રોનિક કોવિડ સિન્ડ્રોમથી પીડિત હોઈ શકે છે. આ સિન્ડ્રોમમાં, કોરોનાને કારણે, શરીરની કામ કરવાની ક્ષમતા પર અસર થાય છે, સાથે જ તેને સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત કેટલીક સમસ્યાઓ પણ થઈ શકે છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ક્રોનિક કોવિડ સિન્ડ્રોમ પણ Cardiac arrest  માટે જવાબદાર હોઈ શકે છે. બીજી બાજુ, જો કોઈ વ્યક્તિને વાયરલ, ફ્લૂ, ઈન્ફલ્યુએન્ઝા જેવા સક્રિય ચેપ હોય તો જોખમનું પરિબળ વધુ વધે છે. છેલ્લા એક-બે મહિનાની જેમ આ વાઈરલ ઘણો ફેલાઈ ગયો છે. આ વાયરલ H2N2 ના કારણે થઈ રહ્યું છે અને આ વાયરસની હાજરીમાં, સામાન્ય વાયરલ પણ ખૂબ ફેલાઈ રહ્યો છે.

કેવી રીતે યુવાનો Cardiac arrest નું જોખમ ઘટાડી શકે છે

ડૉ. વિવેકા કુમાર સમજાવે છે, 'વધુ વજન, સુગર, હાઈ બ્લડ પ્રેશર, પારિવારિક ઇતિહાસ, કોવિડ રિકવરી વગેરે Cardiac arrest ના મુખ્ય જોખમો હોઈ શકે છે. જો કોઈ વ્યક્તિ સ્વસ્થ જીવનશૈલી જીવે છે, વજન નિયંત્રણમાં રાખે છે, બ્લડ પ્રેશર જાળવી રાખે છે અને જો પરિવારમાં કોઈ વ્યક્તિનું હૃદય સંબંધિત રોગને કારણે મૃત્યુ થયું હોય, સમયાંતરે ડૉક્ટરની મુલાકાત લે છે, તો તેને Cardiac arrest અને હૃદયરોગનું જોખમ રહેલું છે. સંબંધિત રોગનું જોખમ ઘટાડી શકાય છે.

ડો. વિવેકાએ વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, 'જો આપણે યુવાનોની વાત કરીએ તો ક્ષમતા કરતાં વધુ કામ કરવું, જીમમાં જઈને ભારે વજન ઉપાડવું, કલાકો સુધી કસરત કરવી, ધૂમ્રપાન, દારૂ, ખાવાની ખોટી આદતો, પૂરતી ઊંઘ ન લેવી વગેરે જોખમ વધારી શકે છે.